ČASLAV KOPRIVICA: BORBA ZA NAŠE INTERESE POČINJE NA PODRUČJU DUHA
Da bi čovjek, jednako kao i narod, znao kuda treba da ide, mora znati ko je on sâm, kakvo mu je okruženje i koji su mu interesi
U vremenu u kojem suvereno vladaju sa strašnim trozupcem u ruci, površnost, nadobudnost i sitničavost, stavovi i promišljanja koja iznosi doktor filosofije Časlav Koprivica (profesor na beogradskom FNP) dragocjena su poput rijetkog bisera. Koprivica svakoj temi prilazi sveobuhvatno – analizira određenu problematiku u sklopu sveopštih zbivanja, ali i detaljno daje unutrašnje zakonitosti pojedinačnog procesa.
Da li je danas pojam Zapad „prazan pojam”, kao što to tvrdi francuski filosof Alen de Benoa?
— Prije svega, sam civilizacijski pojam „Zapad“, konstruisan je tokom povijesti, pri čemu je to imalo i određenu polemičku, ideološku, pa utoliko i spornu namjeru. Naime, „Zapad“, prema namjeri „zapadnjakā“, trebalo je da stupi na mjesto „Evrope“ i „evropejstva“ – ili još preciznije: trebalo je da predstavlja njegovu mjerodavnu, važeću interpretaciju – da bi se iz efektivnog poimanja Evrope isključilo njeno istočno, pravoslavno krilo. Na taj način pravoslavni istočnoevropski narodi bili bi vještački „prebačeni“ u jednu iskonstruisanu civilizacijsku drugost, štaviše u civilizacijski neodređeni međuprostor, lišen pozitivne identitetske osobenosti, budući da ga je „Zapad“ poimao i kao ne-Zapad, ali i kao ne-Orijent. Istini za volju, stoji da su na zapadu Evrope nastali, otkriveni i začeti određene ustanove, otkrića i dostignuća koja se odlikuju univerzalnošću i nadmoćnošću, koja je najprije donosila prednost onima koji su ih prvi otkrili i primijenili – a to su „zapadnjaci“, da bi kasnije to postalo uzor po čitavom zemaljskom šaru, uključujući i Istočnu Evropu. Ipak, evropejstvo se ne može svesti na novovjekovno-moderna otkrića i iskustva Zapadne Evrope, već u korpus (temeljā) evropske tradicije nesumnjivo spadaju klasično, antičko nasljeđe i hrišćanstvo. Stoji da je Zapadna Evropa, odigrala ključnu ulogu u modernom „ponovnom otkrivanju“ i očuvanju klasičnog nasljeđa, ali, ako je i hrišćanstvo nesumnjivi saosnov i nekadašnjeg i današnjeg evropejstva, tada istočnoevropski, pravoslavni narodi ne mogu biti isključeni iz „pozapadnjačenoga“ evropejstva.
Doduše, činjeni su pokušaji da se jedinstvenost istorijskog, kulturno-civilizacijskog iskustva Zapadne Evrope dovede u vezu sa tamošnjim hrišćanstvom, koje je, što nije čudo, ponovo stilizovano u nekakvo „zapadnjačko hrišćanstvo“, čime se sugeriše njegova navodna jedinstvenost u odnosu na hrišćanstvo evropskog Istoka. U to „zapadnjačko hrišćanstvo“, jasno, ulaze i rimokatoličanstvo i protestantizam iako je i površnim poznavaocima vjere i religije jasno da je rimokatoličanstvo dogmatski, pa vjerovatno i kulturnoreligijski, kudikamo bliže pravoslavlju, nego protestantizmu – kao silovitom, otpadničkom kretanju unutar hrišćanstva. Zbog toga rimokatoličanstvo ne može biti osnov posebnosti „zapadnjačkog“ istorijskog iskustva/nasljeđa, tako da, i pored nastojanja da se hrišćanstvo, doduše osobeno hrišćanstvo, učini jednim od temelja Zapada, postaje jasno da ono to ne može biti, te da, ukoliko se to „zapadnjačkō“ hoće smatrati mjerodavnim evropejstvom, tada iz njegovih osnova mora biti izbačena svaka verzija hrišćanstva. To se u stvarnosti i dešava, budući da, bez obzira na odlučna zalaganja Rimokatoličke crkve, u tijelima Evropske unije odbijaju da hrišćanstvo prihvate kao temelj evropskog identiteta. Jasno je, naravno, da evropskog identiteta nema bez hrišćanstva, budući da je, primjerice, baš ono zaslužno za predstave o vrijednosti i dostojanstvu života pojedinačnog čovjeka, što je, dakle, povijesni osnov za danas važeću, čak fetišistički obožavanu, a nerijetko i ideološki zloupotrebljavanu – „kulturu ljudskih prava“. Nije stoga moguće nastojati na tome da jedinstvenost „Zapada“ leži u individualizmu i uvažavanju dostojanstva i prava pojedinca, a smatrati da je hrišćanstvo nepodesno da se (i dalje) priznaje kao temelj evropejstvā. No, ako duhovne Evrope nema bez hrišćanstva, to možda „Zapada“ – kao samoizuma moderne Zapadne Evrope – i može biti bez hrišćanstva. Ali tada bi „Zapad“ konačno prestao biti legitimni nasljednik hrišćanstva, već bi, kao ideja i civilizacijski projekt, svoje savremeno ispunjenje našao u jednoj postevropskoj civilizacijsko-povijesnoj, nesumnjivo izrazito ideološkoj, konstelaciji.
Šta je sa stanovišta savremenog Zapada, sporno u nekadašnjem samoimenovanju, odnosno samopoimanju Evrope kao „hrišćanske Evrope“? Prvo, stalno se ima na umu povijesno iskustvo suočavanja prosvjetiteljsko-liberalnih strujanja i konzervativnih hrišćanskih (rimokatoličkih) snaga, zbog čega je stvoren utisak da je hrišćanstvo kao takvo – ne samo u rimokatoličkoj verziji, i ne samo u jednoj svojoj prolaznoj, povijesnoj izvedbi – protivnik slobode. Ovo je, razumije se, netačno, budući da je na idejnom planu ideja ljudske slobode nešto što je u samim temeljima hrišćanskog poimanja čovjeka i svijeta – kao što je hrišćanstvo u temeljima evropskog shvatanja slobode, iako u povijesti hrišćanstva nije teško pronaći sijaset slučajeva faktičkog kršenja načela slobode. Drugo, u polikulturnom krajoliku savremene Evrope, gdje je upadljivo nastojanje mnogih pripadnika neevropskih-nehrišćanskih kultura da naspram tradicionalno hrišćanskog kulturnog okruženja očuvaju svoju vjersko-kulturno posebnost, za zapadnjačke liberal-ljevičare, koji su, po pravilu, predusretljivi prema ovakvim nastojanjima neevropljana – čak i kada, što se često i lako dešava, prerastu u agresivni, antihrišćanski i antievropski (islamistički) fundamentalizam – hrišćanstvo predstavlja suvišni teret, nešto što navodno sprečava put savremenih društava ka istinskoj „harmoniji“ različitosti, gdje nijedno posebno učenje i posebna tradicija neće imati apriornu prednost nad drugima. Ukratko, za liberalno-ljevičarsko-postmoderni Zapad hrišćanstvo kao takvo je samo jedna posebna, „neopšta“ tradicija, nešto na šta se često gleda bezmalo slično kao na nasljeđe/teret njemačkog nacizma – dakle, kao na ono što treba pamtiti – da se nikada više ne bi ponovilo.
Ne treba, međutim, zaboraviti da postoje intelektualno-socijalna strujanja koja odlučno odbijaju ne samo određenu hrišćansku tradiciju već i samu njegovu suštinu, što, na primjer, dolazi do izraza u vidu bez sumnje nečuvenih riječi francuskog postmodernističkog mislioca Mišela Fukoa, inače „patrijarha“ savremene ljevice, feminističke teorije i srodnih pokreta, koji je kazao „duša je tamnica za tijelo“. Onaj ko prihvati ove riječi kao svoje intelektualno-životno Vjeruju, a mnogi na Zapadu, ali, nažalost, i kod nas, već jesu, taj nije samo „posthrišćanin“, nego i antihrišćanin, ali i više od toga – protivnik evropskogā i svega civilizacijskogā uopšte, budući da nijedna visoka civilizacija u povijesti nije sazdana, niti se ijedna, tvrdo vjerujemo, može održati, na poricanju prvenstva duhovnogā pred tjelesnim, što je, inače, jedna od najupadljivijih odlika savremenog, antihrišćansko-antievropskoga Zapada.
Današnji Zapad, dakle, hoće da svoj identitet „propusti“ kroz „čistilište“ „kritičkog“ preispitivanja, tako da bi iz svoje prošlosti bilo isključeno sve ono što se sa stanovišta njegovog savremenog samorazumijevanja – smatra neprihvatljivim. Identitet Zapada/ „Evrope“ bio bi, prema ovome, ono što se danas odluči da ubuduće treba da bude, kao da realni kulturni identiteti, pored ostaloga, nisu stvar povijesnog slučaja, onoga što se, kao jednom slučeno, nadalje nosi kao sudbina, kao sastavni, mada ne i nepromjenljivi, dio sopstvenog bića, umjesto da se, prema nahođenju, sa sebe, navodno, može skinuti kao komad odjeće.
Ako se pitamo da li je Zapad „prazan“, tada odgovor na to glasi: da. No to nije posljedica zakonomjernog dovođenja do ispunjenja univerzalističkih temelja evropskog identiteta – a to su grčka filosofija, rimsko pravo i hrišćanska vjera. A zaista, nijedna od ovih tradicija ne pravi razliku među ljudima u pogledu njihovih posebnosti, što ne znači da je korpus faktičkog „evropskog“ identiteta ikada u povijesti Evrope ulazilo samo ono što je univerzalno. Evropa, dakle, nije bila oduvijek „prazna“, ali je to postao Zapad. Taj proces je započeo od „zapadnohrišćanskog“, antipravoslavnog i antivizantijskog „Zapada“ – da bi od njega nastao današnji, liberalno-posthrišćanski, „pravi“ Zapad. Praznina je negativno ispunjenje puta zapadnog krila evropske civilizacije na kojem je ona sebe oblikovala tako što se sve više udaljavala od svojih povijesnih osnova, bilo njihovim direktnim poricanjem, kao što je slučaj s hrišćanstvom, bilo marginalizovanjem i izopačavanjem, kao što je danas slučaj sa filosofskom kulturom, bilo stavljanjem prava u šire okvire, i međunarodnopolitičke i unutrašnje, koji rekontekstualizuju, a, ponekad, i obesnažuju same osnove pravnosti. Primjer za to je Haški sud i učestvovanje Zapada u procesu razbijanja Jugoslavije ili raširena praksa takozvane „pozitivne diskriminacije“, koja se ugrađuje u korpus pozitivnih pravnih normi iako je konceptualno suprotna i opštosti „ljudskih prava“, samoj ideji prava uopšte, pa čak i ideji ljudskog dostojanstva.
Istorija je pokazala da velika Evropa jeste Evropa sa Rusijom. Da li je moguće da, u trenutnom previranju i preraspodjeli snaga dođe do sinergije Istoka i Zapada i da se ideja o neizbježnom „sukobu civilizacija“ (Hantington) zamijeni tezom o „partnerstvu civilizacija“ (Gumiljov)?
— Načelno, to jeste moguće, i, štaviše, na tome bi, da su drugačije temeljne okolnosti, trebalo raditi. U praksi, evropski Zapad, a u slijedu za njima veći, uglavnom nepravoslavni, dio istočne Evrope, u Rusiji i ruskom, pa i proruskom činiocu vidi svog protivnika. Takav doživljaj temelji se na višestoljetnim predrasudama, za koje je Rusija, ruku na srce, dala malo povoda. Što se tiče Zapadne Evrope, uključujući tu i „Srednju Evropu“, Rusija je, po pravilu, bila predmet agresivnih posezanja – a ne obratno. Ruski civilizacijski obrazac po pravilu je bio takav da su Rusi narode koje su uključivali u svoj „komonvelt“ kulturno podizali i nijesu ih eksploatisali, za razliku od prakse novovjekovnog zapadnjačkog imperijalnog modela. Ipak, i na istoku Evrope je kod nekih naroda razvijena mržnja prema Rusima iako bi prema njima trebalo da osjećaju zahvalnost. Razlog vjerovatno leži u staroj i dugoročnoj okrenutosti pogleda tamošnjih elita put Zapada, tako da se sopstvena pripadnost njemu pokušava dokazati demonstriranjem negativnog stava prema Rusiji, koji je često znatno izraženiji nego kod samih zapadnjaka. Ukratko, predrasude zapadnjakā i najvećeg dijela istočnih Evropljana su takve da se unutarevropska „sinergija“, koju pomenuste, ne čini vjerovatnom.
Gdje se nalazi srpski put?
— Da bi čovjek, jednako kao i narod, znao kuda treba da ide, mora znati ko je on sâm, kakvo mu je okruženje i koji su mu interesi. Mi, jednostavno rečeno, ne znamo ko smo, jer nijesmo dovoljno proučili i prisvojili svoju predmodernu baštinu, što znači: premostili jaz između svojeg srednjeg vijeka i moderne srpske povijesti. Bez toga mi nećemo imati srpski kulturni obrazac, a bez toga se malo šta može postići i unutrašnjim i spoljnjim relacijama. Zbog toga smo najveća dostignuća u povijesti pravili u trenucima kada nas je neprijatelj, civilizacijsko-kulturnim i fizičkim potiranjem našeg bića primoravao da se „sjetimo“ da smo Srbi.
Prisvojiti srpski srednji vijek ne znači – nastaviti tamo gdje smo zaustavljeni otomanskom agresijom i okupacijom – jer to niti je moguće, niti bi bilo poželjno, jer ne može se rasuđivati i djelati u savremenom svjetu na osnovu neisporedovanih srednjovjekovnih mjerila. Put ka samoosvješćenju, a to znači samorazumijevajućem osvjetljavanju, kritici i prisvajanju svekolike srpske povijesne tradicije, ne može ići ni preko nekritičkog vozdizanja srednjovjekovlja, niti preko odbacivanja svega tradicionalnoga, kao tobožnje prepreke našoj modernizaciji.
Kada je riječ o refleksiji o okruženju te o tome kuda nam valja ići, naglašavam da put i cilj kojem se teži treba biti u dosluhu sa svojim kulturno-povijesnim identitetom. Imajući to u vidu, najprije treba izvući konsekvencije iz toga što smo mi Srbi hrišćani. Da bi se mogle pratiti paralele između našeg identiteta i naših tekućih odlika, potrebno je izgraditi srpski kulturni obrazac, znači biti u praksi sposoban da se po svim relevantnim pitanjima samostalnim prosuđivanjem, bez prihvatanja intelektualnog kolonijalizma i žalosnog neuspješnog oponašanja Zapada dođe do stanovišta koje je izraz naše srpske situacije, našeg srpskog kulturnog identiteta i našeg srpskog povijesnog puta. Sve dok ne bude tako, bićemo – ne samo sa stanovišta Zapada, koji nas duboko prezire – narod čija će se država (ili države) posmatrati kao evropska banana-republika. Dakle, borba za naše interese počinje na području duha, jer samo se tako može konstituisati samosvjesni nacionalni subjekt, čija će država imati izgleda da bude suštinski priznata i uvažena, umjesto da se tretira kao pleme neukih, agersivnih i zlih divljaka, kako zapadnjaci danas na nas mahom gledaju.
Na drugom mjestu, treba razumjeti šta znači to što smo mi Srbi prevashodno pravoslavci – uz nastojanje da se izbjegnu greške po nas kobnog odbijanja Srba-rimokatolika i Srba-muhamedanaca, naime, onih među njima za čije „duše“ se nakon svega još ima smisla boriti, a koje smo mi izgubili ne samo zbog neprijateljske vatikansko-kaptolske i islamističke propagande i kulturne lobotomije nad našim nekadašnjim sunarodnicima koja je iz toga proistekla nego i zbog svoje uskogrudosti i nedopustivog i neopravdanog svođenja srpstva na pravoslavlje. Nije, naravno, slučajno što su Srbi prvenstveno ostali samo pravoslavci. To nije plod samo neprijateljskih zavjera, naše kratkovidosti i grešaka nego i činjenice da pravoslavlje, na stranu sve dogmatske i istorijske razlike u odnosu na rimokatoličanstvo, ostavlja veći prostor za narodnosnu samobitnost i samostalni kulturni razvoj i sopstveni povijesni izbor – nego što to dopušta vezanost za Vatikan. U tom pogledu slučaj islamizovanih Slovena još je drastičniji, budući da tom konfensionalnom konverzijom oni bivaju izopšteni iz evropskog kulturnog prostora (što potvrđuje tijesnu vezu hrišćanskogā i evropskogā), postajući sastavni dio jedne antihrišćanske, a posljedično i antievropske civilizacije, koja malo mari za slobodu i samobitnost.
Na trećem mjestu, ako valja razumjeti okruženje da bi se u njemu primjereno ponašalo, treba reći da je naše zapadnoevropsko, odnosno idejom zapadnjaštva, „atlantizma“ i zapadnjačke dominacije inficirano istočnoevropsko okruženje nama, blago rečeno, nesklono, pri čemu je to neraspoloženje u nekim slučajevima prerastalo u neprijateljstvo, koje u mnogim aspektima traje i dan-danas, što nije teško posvjedočiti čitavim nizom događajā i epizoda u posljednjih dvadeset i nešto godina. Ne može se ići kroz povijest bez svijesti o tome ko vam je neprijatelj, što neće biti moguće sve dok se ne izgradi, dovrši, srpski kulturni obrazac, koji će uvijek iznova moći da generiše ono što je znameniti Slobodan Jovanović nazivao „srpskim stanovištem“. I, treba dodati, identifikovati neprijatelje, bilo, relativno, „trajne“ (kao što su Turci, Njemci ili Britanci), bilo kontekstualne, privremene, ne znači pretjerivati u procjeni svojih snaga, ali je, s druge strane, mnogo veća greška praviti se da nam neprijatelji nijesu neprijatelji – iako nas ubijaju, otimaju nam zemlje, podržavaju one koji protiv nas ratuju – zbog toga što su od nas mnogo jači.
Ako je na Zapadu ukorijenjena misao da su Srbi „remetilački faktor“, pri čemu se u tom kontekstu eventualno srpsko ujedinjenje (jaka srpska država) konstantno posmatra kao pobjeda Istočne nad Zapadnom kulturom na Balkanu (Siton-Votson) – kako je moguće da još uvijek nemamo svijest ko je naš neprijatelj?
— To je moguće stoga što je srpska kulturna, intelektualna, duhovna i vojna elita u građanskom ratu 1941–1945. što marginalizovana, što natjerana u emigraciju, što istrijebljena. Ono što je došlo nakon nje bila je kvazikomunistička elita – potomci prve generacije komunističkih vlastodržaca, koji su „socijalistički internacionalizam“ svojih roditelja zamijenili prozapadnjačkim (lažnim) kosmpolitizmom, koji se odlikuje nekritičkim, idoloploničkim držanjem prema Zapadu te nipodaštavanjem sopstvenog naroda, a često i svjesnim radom protiv njegovih interesa. Nažalost, takva „elita“ nastavila je da se reprodukuje i za vrijeme trajanja ratova devedesetih godina, a naročito nakon državnog udara u Srbiji 2000, koji je označio sakaćenje unutrašnjepolitičkih i spoljnopolitičkih kapaciteta države Srbije na duži rok. Otad je u Srbiji pustio korijena ne samo specifični sloj „eksperata“ iz takozvanih „nevladinih organizacija“, koji ličnu korist izvlače iz rada protiv svoj države, a u korist Zapada, nego se i pojavio fenomen novog naraštaja mlade ljevičarske inteligencije koja bira antinacionalizam (ili makar anacionalno držanje) kada je riječ o ključnim pitanjima od nacionalnog značaja – iako za to nisu plaćeni. To je žalosni razultat državotvornog poraza koji je označio 5. oktobar 2000, što je stvorilo mentalno okruženje u kojem se naša borba iz devedesetih kvalifikuje slično nacističkim zločinačkim ratovima, tako da i mi, navodno, treba da se distanciramo od svoje nedavne prošlosti. Ta nova, mlada, neplaćenička ljevičarska inteligencija – čiji su intelektualni dometi, uostalom, neznatni – sama po sebi oličava postoktobarski nacionalni poraz i interiorizovanje nacionalne krivice.
Kako se izboriti za istinu u situaciji svojevrsne medijske okupacije?
— Niče je rekao da je borba za istinu borba za uspjeh svoje interpretacije, iza koje stoji sopstvena „volja za moć“. Drugim riječima, on smatra da istine nema, već da postoje samo posebna interpretacije – čija je suština puki interes. Njega su u ovome slijedili neki „postmodernisti“, ali problem je u tome što to nije ostalo privatno stanovište jednog mislioca iz 19. stoljeća, već je to, nažalost, stvarnost našeg vremena, tako da se može reći da mi živimo u vremenu postistine. To znači da efektivno – s obzirom na to šta se priznaje kao istina, šta važi kao istina – nije važno kako stvari zapravo stoje, tj. šta je „prava“ istina, već šta se poturi kao „istina“. Ako je nekada, početkom dvadesetog stoljeća, „istina“ bila na strani onoga ko ima vatrenih oruđa, danas je na strani onoga ko ima više „medijskih oruđa“. Ne želim reći da istine više nema – naravno da je ima, ona ne može „umrijeti“ – ali danas istina može „proći“ ako imate sredstva, kanale da je „lansirate“ – a ta sredstva, nažalost, podjednako dobro, ako ne i bolje, služe i u lansiranju laži, ne samo istinā. Naravno, pravi problem nastaje ako prestanete da znate šta je istina, ako usljed „medijske okupacije“ globalnih vlastodržaca prihvatite kao istinu njihovo stanovište koje je direktno usmjereno protiv vas, kao, na primjer, ono da su Srbi razbili Jugoslaviji – umjesto što su je, dobro znamo, branili. Mi, naravno, nemamo moć da utičemo na globalne zapadnjačke medije iako se puno toga može prenijeti na Zapad i „sporednim kanalima“, npr. internetom. No veoma je važno da srpski mediji ne budu produžena ruka zapadnjačke medijske okupacije. Za to nam je potrebno da znamo ko smo, šta nam se dešava, ko su nam neprijatelji, i iznad svega – potrebno je da imamo suštinski srpsku državu, koja neće dopustiti da mediji u srpskim zemljama budu antisrpski. Naravno, ne mislim da je lijek na antisrpsku propagandu Bi-bi-si-ja, Dojče velea, Glasa Amerike ili beogradske B 92 – „srpska propaganda“. Kada ste slabiji, jedino što može da vas spase jesu načela i istina, jer jedino istina eventulno može nadjačati bezobzirnu silu. Ako se na neistine odgovora „protivneistinama“, sigurno ćete izgubiti – jer oni su jači, pa će se i njihove neistine dalje čuti.
Na formiranju Putinove političke strategije veliki uticaj su izvršili stavovi filozofa Ivana Iljina. Koliko srpskom korpusu nedostaje takvo jedno promišljanje?
— Nikada se politika – ili makar ozbiljna politika – ne formira uz samorazumijevanje kao oruđa nekog posebnog učenja. To ne znači da političko djelanje, strategija, ne mogu biti inspirisani idejama koje mogu doći iz različitih intelektualnih izvora, ali političko djelovanje ne može biti uspješno ako se postavi samo kao slijepo oruđe nečega što je neko drugi prethodno smislio. Raditi na ostvarenju ideja znači biti sposoban da se uvide njihova ograničenja, jednako kao i imati razboritost da se stvarnost ne mjeri uvijek i bezuslovno svojim ishodišnim doktrinama, jer niti je stvarnost ikada u potpunom skladu s čovjekovim shvatanjima niti se kretanja u njoj mogu uvijek bezostatno pokoravati našim namjerama. Ja, iskreno, ne vjerujem da je „Putinova politička strategija“ samo Putinova – već je to, prije, izraz sazrele svijesti političke klase jedne velike nacije koja je prije Putina bila na rubu propasti – kao što, s druge strane, ne vjerujem da je „Putinov program“ direktno sprovođenje u djelo Iljinovih ideja. Da biste imali vjerodostojno nacionalno-državno djelovanje, morate imati određenje intelektualno-teorijske pretpostavke, što Rusi, bez sumnje, imaju. Mi ne samo što nemamo takvu tradiciju – mada bi bilo pretenciozno porediti se u tome s Rusima – nego je za nas i dalje sporno i šta je to „srpsko stanovište“ u kulturnoj politici i međunarodnim odnosima. Rusi, međutim, nemaju problem da identifikuju „rusko stanovište“, imaju vojno-političku elitu čije je mišljenje i djelanje usklađeno sa svojom intelektualnom tradicijom, a imaju, ne na posljednjem mjestu, i snažna sredstva da brane i sprovode svoju poziciju.
Uzgred, ovdje bih dodao još nešto što se tiče srpsko-ruskog savezništva. Mislim da tu ima puno zabluda i grešaka na našoj strani. Prvo, Rusija nije svemoguća, pa nam ne bi preko noći krenulo nabolje ukoliko bismo svoje stanovište doslovno upodobili ruskom. Sa druge strane, to nipošto ne znači da Rusija ništa ne može da nam pomogne – jer da može, navodno bi dosad bila pomogla – tako da je, navodno, jedino rješenje „saradnja“ sa Zapadom, makar, po pravilu, na našu, stalnu, uvijek vidljivu štetu. Rusija bi mogla znatno više da nam pomogne nego što je dosad – kada je i ukoliko je to ozbiljno pokušavala – kada bi mogla da nam vjeruje. No mi smo, u naivnom uvjerenju da možemo „preigrati“ i zapadnjake i Ruse, prečesto, iza ruskih leđa, sa Zapadom ulazili u razne neizvjesne i za nas, na kraju se istpostavljalo, nepovoljne aranžmane, da bismo smjeli da očekujemo onaj stepen ruskog povjerenja koji bi bio potreban za odlučnu rusku prosrpsku akciju Rusā u međunarodnim odnosima. Ne može se, dakle, očekivati da se vodi nekonzistentna i nedosljedna politika prema Rusiji ruskim interesima u jugoistočnoj Evropi, a da se zauzvrat traži rusko nedvosmisleno i snažno istupanje u našu korist.
Nadalje, nije poželjno ni da mi odustanemo od samostalnog promišljanja međunarodnih odnosa i da se bezrezervno priklonimo ruskom stanovištu po svim balkanskim i svjetskim pitanjima, jer to bi značilo da smo zaista slijepo oruđe u rukama Moskve, kako nam – naravno, neopravdano – spočitavaju naši balkanski i izvanbalkanski neprijatelji. Hipotetička pozicija „isturene gubernije“ ne može nam biti od pomoći jer je Rusija, nažalost, odveć daleko, ali i zato što perspektive malobrojnog, srpskog, i brojnog, ruskog naroda, uz sasvim različite tradicije percepcije međunarodnih odnosa i ponašanja na međunarodnoj sceni, uslovljava i različito razumijevanje onoga što bi, uslovno rečeno, bio „rusko-srpski interes“ u jugoistočnoj Evropi. Ako je Vuk Karadžić, govoreći o kulturno-jezičkim poslovima, s pravom rekao da ono „što je dobro za Johana, nije za Jovana“, tada se mora reći da u nekim, srećom dosta rijetkim, slučajevima i u međunarodnopolitičkim relacijama ono što je dobro za Ivana – Jovanu može loše pristajati. Najupečatljiviji primjer toga je nepojmljivo držanje Rusije kada je u pitanju proces koji se završio proglašenjem crnogorske nezavisnosti. Da podsjetimo, Rusija nijednog trenutka nije zvanično, javno i odlučno rekla da se protivi otcjepljenju Crne Gore (predsjednik Putin se više puta prije referenduma susretao sa Đukanovićem, a izostanak takvih javnih signala za potonjega je značitlo samo političku dobit), ona se nije uključila u pregovarački proces koji je prethodio raspisivanju referenduma (u kojem je, kao i uvijek, „neutralnu“ ulogu igrala Evropska unija), ona nije osudila očigledne, masovne i bezočne krađe na tom referendumu, koje su odlučile sudbinu te dotad srpske zemlje, ona nije digla glas protiv represije nad crnogorskim Srbima – i prije i poslije referenduma (što joj nije moglo ostati nepoznato) – i konačno, ona je bila prva svjetska sila koja je priznala „nezavisnu“ Crnu Goru. Da li je bilo posrijedi neko namirivanje duhova sa Zapadom, mi to ne možemo znati. Možda je, opet, sve to i zaista bilo u interesu Rusije – mada nam je nejasno kako, imajući u vidu da je crnogorsko rukovodstvo bezrezervno pronatovski orijentisano, i da je u Crnoj Gori, bez obzira na značajno prisustvo ruskog kapitala i ruskih državljana, ruski politički uticaj neznatan. Ali ono što je sigurno jeste da je nezavisna Crna Gora jedan od najtežih srpskih gubitaka nakon 1918.
Ukratko, dobro je imati Rusiju na svojoj strani – ali za to tek treba zadobiti njeno povjerenje, što je dalek put, s obzirom na nepouzdanost srbijanske elite nakon 2000. Istini za volju, čini se da se rukovodstvo Republike Srpske u tom pogledu ponaša i iskrenije i pametnije. Bez Rusije se vjerovatno malo toga može postići, jer druge zainteresovane sile su nedvosmisleno neprijateljske prema nama. Ali to ne znači da ključna stvar u ostvarenju svojih ciljeva neće biti i ostati naša sopstvena snaga (jer slaboj Srbiji, slabom srpstvu, Rusija neće moći da pomogne, čak i kada bi htjela), te da, u slučaju formiranja jake srpske države ponekad možda, svojim životnim interesima, nećemo biti prinuđeni da ponešto uradimo i mimo, ali nikako protiv Rusije. Za to je potrebno, da još jednom ponovimo, da (počnemo da) mislimo svojom glavom, da znamo ko su nam neprijatelji, da znamo da nam je Rusija jedini, čak jedini mogući prijatelj – i da i mi njoj još više budemo prijatelji, ali uz svijest da veliki prijatelj nije svemoguć, ali i da mi, ako i jesmo mlađi i zahvalni, nijesmo maloljetni brat.
Ekstra (Banja Luka)
Нема коментара:
Постави коментар